جشنواره‌ای که همواره تابعی از وضعیت خود سینمای کودک و نوجوان بوده و در دهه 60 که سینمای کودک در اوج دوران شکوفایی خود قرار داشت، جشنواره کودک نیز روزگار پر‌شکوهی را پشت سر می‌گذاشت؛ روزهایی که اصفهان قلب تپنده سینمای کودک بود.
سال‌ها گذشت، سینمای کودک به مرور دچار ضعف و کاستی شد و جشنواره کودک هم تا اندازه‌ای اعتبارش را از دست داد؛ هر چند در این دوران فترت نیز وجود جشنواره‌ای با نام فیلم کودک، باعث شد تا این ژانر به کلی نابود نشود.سینماگران شاخص کودک و نوجوان، اغلب سراغ ژانرهای دیگر رفتند و فیلم‌های این سینما جز چند استثنا نه در گیشه به توفیق رسیدند و نه دیگر به جشنواره‌های معتبر جهانی راه یافتند.
اتفاقی که در این سال‌ها رخ داد، تغییر مکان برگزاری جشنواره کودک بود. اصفهان جای خود را به همدان داد تا اتفاقی بی‌نظیر و منحصر به فرد رخ دهد. تمام جشنواره‌ها با محل برگزاری‌شان هویت و معنا می‌یابند. مثلا جشنواره برلین را نمی‌توان در مونیخ برگزار کرد. یا فستیوال ونیز نمی‌تواند یک دوره در شهر رم برگزار شود. در اینجا اما، هر اتفاقی گویا شدنی است! جشنواره اصفهان حالا جشنواره همدان نام گرفته و امسال سومین دوره‌اش در این شهر برگزار می‌شود.
سینماگران اما اعتقاد دارند همین جشنواره هم باید وجودش مغتنم شمرده شود؛ جشنواره‌ای که چراغ سینمای کودک را همچنان روشن نگاه داشته است.
وضعیت دردناک سینمای کودک
ابراهیم فروزش، همدان را در مقایسه با اصفهان از نظر موقعیت مکانی برای برگزاری جشنواره مناسب‌تر ارزیابی کرده و معتقد است استقبال مردمی نیز در این شهر بهتر از اصفهان است. او میگوید: من سال گذشته در همدان حضور داشتم. همدان یا همان هگمتانه قدیم از شهرهای تاریخی ماست و ما نباید آن را دست کم بگیریم. اگر اهل نگاه توریستی باشیم می‌بینیم که این شهر، تاریخی غنی دارد چون پایتخت چندین سلسله تاریخی بوده و ارزش‌های بسیاری دارد.
سال گذشته استقبال مردم از این جشنواره شگفت انگیز بود. یک جنبه فرهنگی هم در این قضیه مستتر است. از سویی دیگر اصفهان همچنان همان نصف جهان است و گردشگران خارجی امکان ندارد که بازدید از آن را از دست بدهند. باقی می‌ماند این سؤال که آیا آن چیزی که باعث شد مدیران جشنواره تصمیم به تغییر مکان برگزاری جشنواره بگیرند چه چیزی بوده است؟ به هر حال مسائل اقتصادی نیز دخیل هستند و این جشنواره بین‌المللی و هزینه بر است.
باید دید چه مسائلی در این امر دخیل است؟ مسائل مالی، استقبال مردمی و یا... . بهتر است به همدان نیز نگاه خوش بینانه‌ای داشته باشیم. به هر حال استانداری همدان بودجه‌ای را مصروف برگزاری این جشنواره می‌کند و نهایتا انتخاب همدان بعد از اصفهان اقدام درستی بوده است. اکثر جشنواره‌های معتبر دنیا مکان برگزاری‌شان ثابت است. کن، لوکارنو، برلین، مسکو و... همگی نام خود را از محل برگزاری‌شان دارند. حتی جشنواره‌های درجه 2و 3 نیز به همین ترتیب هستند. در نهایت جابه‌جایی محل برپایی جشنواره، قطعا به اعتبار و شهرت آن لطمه می‌زند.
این کارگردان با ابراز تأسف از اینکه نمایش فیلم‌های کودک محدود به جشنواره فیلم کودک و نوجوان شده و عدم‌اکران این فیلم‌ها باعث تضعیف این سینما می‌شود، میگوید: وضعیت سینمای کودک بسیار دردناک است، درست است که از طرف بخش دولتی این سینما حمایت می‌شود و بخش خصوصی هم به خاطر اینکه بازگشت سرمایه در این سینما تضمین شده نیست، اقدام به سرمایه‌گذاری نمی‌کند اما متأسفانه تولیدات سال گذشته هیچ‌یک توفیق اکران پیدا نکردند.
آنچه مسلم است اینکه باید هم بخش خصوصی، البته مشروط به بازگشت سرمایه، رویکرد مناسب‌تری به این سینما نشان بدهد و هم بخش دولتی قشر کودک و نوجوان را به‌عنوان جوان‌ترین اقشار جامعه دست کم نگیرد. در غیراین صورت این سینما رو به افول است. به هر حال سینمای ایران در دست بخش خصوصی است و مسلم است که صندلی‌های سینما نباید خالی بماند. بخش خصوصی حق دارد که به‌دنبال فیلم پر‌فروش باشد اما باید از طرق خاصی بخش خصوصی با سینمای کودک ارتباط قوی‌تری بگیرد.
فروزش برگزاری جشنواره فیلم کودک را با همه کاستی‌های احتمالی اقدام مؤثری در جهت رشد سینمای کودک ونوجوان دانسته و میگوید: ما هر سال به‌رغم تمام دلخوری‌هایی که در این حوزه وجود دارد، جشنواره را برپا می‌کنیم و در آن شرکت می‌کنیم. این جشنواره فیلم‌های خوبی نمایش می‌دهد و جنبه جهانی به‌خود گرفته است. فیلم‌های سطح بالایی در این جشنواره شرکت می‌کنند. از این جشنواره استقبال خوبی می‌شود وما باید این شعله را پرنورتر کنیم. تولید سینمای کودک نباید فقط آرشیوی باشد و خاک بخورد. سیاست‌های پخش باید تغییر کند.
این کارگردان چند راهکار را برای بهبود این جشنواره ارائه می‌دهد که از جمله آن برنامه‌ریزی برای جلب مخاطب برای سینمای کودک است. او میگوید: استقبال عمومی در همدان به خوبی صورت می‌گیرد اما باید فیلم‌های این جشنواره، در شهرهای دیگر نیز نمایش داده شود. نمایش فیلم باید در بهترین شرایط صورت بگیرد و امکانات سخت افزاری باید پیشرفته‌تر وحرفه‌ای‌تر شوند. باید تسهیلاتی برای مردم و مدارس ایجاد شود که بلیت‌های ارزان و حتی رایگان در اختیار آنها قرار بگیرد. با این اتفاق مردم به تماشای فیلم‌های این حوزه عادت می‌کنند و آن را در برنامه خود قرار می‌دهند. باید تسهیلاتی را برای جلب مخاطب گسترده فراهم کنیم.
فیلم کودک هیچ وقت کهنه نمی‌شود
محمد علی طالبی اما تغییر مکان برگزاری این جشنواره را اقدامی در جهت تضعیف آن می‌داند ومعتقد است اصفهان شرایط مناسب‌تری برای برپایی این جشنواره داشت. او میگوید: جشنواره کودک و نوجوان اصفهان در این شهر خیلی خوب شناخته شده بود و به‌عنوان یکی از جشنواره‌های تراز اول در تمام دنیا شناخته شده بود. اصفهان از این نظر که جشنواره بین‌المللی بود، به لحاظ فضا نیز وضعیت بهتری در مقایسه با همدان داشت.
این شهر در مجموع موقعیت بی‌نظیری در کل دنیا دارد و شهری استثنایی است. جای یک جشنواره بین‌المللی در اصفهان خالی است. بسیاری از مهمانان خارجی (فیلمساز و مدیر فیلم و...) حضور در اصفهان برایشان جذابتر بود. ضمن اینکه آثاری که در اصفهان حضور می‌یافت، واقعا جزو بهترین‌ها بود.شاید تنها رقیب جشنواره اصفهان جشنواره کودکان هند بود اما امروز دیگر جشنواره‌های کودک، در حال پیشی گرفتن از ما هستند. همدان فضای کوچک‌تر و تعداد سینمای کمتری دارد. همدان برای برگزاری جشنواره فیلم کوتاه مناسب‌تر بود شاید در آینده کوششی شود که جشنواره کودک به محل اصلی برگزاری خود برگردد.
کارگردان «کیسه برنج» ساخت فیلم کودک و نوجوان به هر طریقی که صورت بگیرد را مثبت می‌داند هر چند معتقد است هیچ‌گاه حمایت همه‌جانبه از فیلمسازان کودک صورت نمی‌گیرد. او میگوید: حتی همین که گفته می‌شود امسال قصد داریم برای ساخت 2 یا 3 فیلم کودک سرمایه‌گذاری کنیم اقدام خوبی است البته ظاهرا اکبر نبوی تلاش‌هایی را آغاز کرده است. حمایت از فیلمسازان کودک تا این حد هم خوب است. اگر صدا و سیما، حوزه هنری و... از طریق بودجه‌های دولتی سالی یک یا دو فیلم برای این گروه سنی بسازند، اتفاق خوبی است.
خوشبختانه فیلم کودک هیچ وقت کهنه نمی‌شود چون هر کودکی متولد می‌شود به فیلم نیاز دارد و دوران کودکی یکسان است. حتی کتاب‌های کودک نیز هیچ وقت کهنه نمی‌شوند. «قصه‌های مجید» همیشه برای کودک ونوجوان جذاب است. فیلم و کتاب کودک تاریخ مصرف ندارد. فیلم‌های «چکمه» و «بادکنک سفید» برای کودک امروزی هنوز جالب توجه است. قرار است چند فیلم از من در آینده نزدیک در برخی از شهرهای انگلیس نمایش داده شوند. فیلم کودک، مشتری خودش را همیشه در تمام دنیا دارد. هرگونه حمایت از فیلم کودک را ما هم حمایت می‌کنیم.
مهم ساخته شدن و فعال بودن سینمای کودک است.طالبی ادامه حیات سینمای کودک را به هر نحو و با هر کیفیتی که صورت بگیرد، اقدام مثبتی ارزیابی می‌کند و معتقد است هر جریانی اعم از سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... اگر تداوم پیدا کند مؤثر است. او همچنین به جشنواره فیلم ونیز اشاره می‌کند که طی سالیان طولانی حتی در زمان موسلینی برگزار شد و با اقتدار همچنان ادامه پیدا می‌کنند. او میگوید: باید مراقب بود جریانات هنری تحت وضعیت‌های مختلف ادامه پیدا کنند. نفس برگزاری، مهم است و هیچ حرکت مثبتی نباید متوقف شود. باید به قشر کودک و نوجوان بها بدهیم، آنها برای ما اهمیت زیادی دارند.
این کارگردان توجه به نسل گذشته فعالان سینمای کودک را یکی از راهکارهای اعتلای جشنواره کودک و سینمای آن می‌داند و میگوید: همیشه تعدادی سینماگر شناخته شده در این حوزه فعالند؛ کسانی که همیشه و در هر شرایطی دستی در این سینما دارند. برخی از آنها سالیان سال است که در این وادی مشغول به کارند. از این میان نورالدین زرین کلک، هوشنگ مرادی کرمانی و... بسیاری دوستان دیگر همیشه فعال بوده‌اند. باید زحمات آنها را ارج بنهیم و اگر بنا به دلایلی از فعالیت کناره گرفته‌اند، دوباره از آنها دعوت کنیم. حفظ سرمایه‌های انسانی مسئله مهمی است. باید از فیلم‌های مطرح این حوزه در سینمای جهان نیز دعوت کنیم و برنامه‌ریزی صحیحی داشته باشیم. این جشنواره باید بارور شود و همیشه گرم بماند. کودک و نوجوان ما به این سینما نیاز دارد.
جشنواره‌ای برای رونق سینمای کودک
عباس رافعی، تغییر مکان برگزاری جشنواره و نقل مکان از اصفهان به همدان را دارای اشکال ماهوی نمی‌داند اما این سؤال را مطرح می‌کند که چرا هیات برگزار‌کننده تصمیم به این نقل مکان گرفتند. او میگوید: متأسفانه جشنواره‌های ما وابسته به بودجه استانداری هستند و از نظر تامین منابع مالی مستقل نیستند. شاید با تغییر استانداری همدان در سال آینده، این جشنواره دوباره به جای دیگری نقل مکان کند که این اتفاق خوبی برای یک جشنواره بین‌المللی نیست.
جشنواره کودک باید یک بودجه ثابت داشته باشد و برای ادامه حیات مستقل باشد. هیات دولت باید این بودجه را تصویب و به معاونت سینمایی ابلاغ کند تا در ادامه مکان برگزاری نیز به ثبات برسد مثل جشنواره‌های معتبر جهانی.در نهایت کیفیت برگزاری جشنواره صرف‌نظر از مکان برگزاری مهم است. اگر قرار است نه از سر تفنن بلکه با هدف دارا بودن سینمای پاک و انسانی، این سینما تداوم پیدا کند باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری در بخش بودجه صورت بگیرد. این جشنواره در حال حاضر تحلیل و سیاستگذاری ندارد. اینکه چرا برگزار می‌شود برای متولیانش مشخص نیست. کارگردان «گراناز» عدم‌اکران فیلم‌های کودک و نوجوان در سینماهای کشور را ناشی از دیدگاه‌های بعضا نادرست فیلمسازان این حوزه می‌داند.
او معتقد به تفکیک فیلم‌های درباره کودک و نوجوان و برای کودک و نوجوان است؛ اینکه فیلم باید برای کودک و نوجوان ساخته شود نه درباره آنها. او میگوید: در سال‌های اولیه انقلاب فیلم‌هایی برای این گروه سنی ساخته می‌شد که اغلب از مرزها عبور می‌کردند و در جشنواره‌های جهانی شرکت می‌کردند. شاید نخستین فیلم‌هایی که بعد از انقلاب به جشنواره‌های جهانی راه یافت، فیلم‌های همین حوزه بود. این فیلم‌ها نمونه‌ای از نگاه تربیتی ایرانی را ارائه می‌دادند.
